Category: Stories I’d like to tell

સલોની અને બાકીના બધાં હજુ તો પમ્મીઆંટીની વાત પર કાંઈ વિચાર કરે એટલામાં ગાલાઆંટી ધીમેથી બોલ્યા ભગવાન તમારા દિકરાને સુખી કરે અને સો વરસનો કરે, તમને પોતાની સાથે રાખે એના જેવું સુખ નથી.ગાલાઆંટીએ ધીરે ધીરે કહેવા માંડ્યું , સલોનીબેટા તને તો ખબર જ છે તારા અંકલ ગયા વર્ષે ગુજરી ગયા તે પહેલાં એક મહીનો હૉસ્પિટલમાં હતા. એમના મગજની ગાંઠનું ઈમર્જન્સીમાં ઑપરેશન કરવું પડશે કહીને જાત જાતના કાગળો પર તારા અંકલની સહી લઈ લીધી હતી. ઑપરેશન પછી અંકલને આઈસીયુમાં મોકલી દીધા .અઠવાડિયા પછી માંડ બે દિવસ ભાનમાં આવ્યા અને પાછી તબિયત બગડતાં કૉમામાં જતા રહ્યા, અને એ જ અવસ્થામાં મને છોડીને ગયા.છ મહીના સુધી તો કાંઈ જ ખ્યાલ ન આવ્યો.દિકરાએ બધી ક્રિયા-વિધી, વ્યવહાર પૂરા કર્યા.ગયા અઠવાડિયે મારા પૌત્રએ મને કહ્યું દાદી અમે બધાં આવતા મહીને નવા ઘરમાં જઈશું, જ્યાં મારો અને મારા ભાઈનો જુદો રુમ છે પણ દાદી તું કેમ અમારી સાથે નથી આવવાની  ? મમ્મી-પપ્પા કહે છે કે તને દાદા વિના ગમતું નથી ,દેશમાં(ગામમાં) જઈને રહેવાની છે. હું તો આઘાતથી જડ થઈ ગઈ. બાળકોના સૂઈ ગયા પછી દિકરાને પાસે બોલાવીને પ્રેમથી પૂછ્યું કે બાળકો  તો નાદાન છે; બોલવામાં-સાંભળવામાં ભૂલ થઈ હશે, તું મને કહે સાચી વાત શું છે? પછી જે સાંભળ્યું એમાં મને મારા જીવતર પર તિરસ્કાર આવ્યો. આ મારો જ દિકરો!?  અમારી સાથે ચાલાકી કરી ગયો ! ઘર તો અંકલને નામે હતું. એમને કાંઈ થાય તો મારા નામે .પણ હું રહી અંગૂઠાછાપ, ઑપરેશનની મંજૂરી ને નામે એણે ઘર પોતાના નામે કરાવી લીધું, મને કહે તને હવે આ ઉંમરે આ પળોજણ કરવી ના પડે એટલે મેં બધી ઉપાધી મારા માથે લઈ લીધી, તું તારે દેશમાં જઈને ભગવાનનું નામ લે! સલોની, તેં જ્યારે ઑફિસમાં જ મને થેપલાં-ખાખરા કરાવીને વેચવા કહ્યું હતું અને મારો જુદો નવો બૅન્ક ઍકાઉન્ટ કરવા કહેલું ત્યારે મને નહોતું ગમ્યું પણ આજે એ જ નાનકડી મૂડી રહી ગઈ અને ગામમાં હું કોના ભરોસા રહીશ ?! જેનો સગો દિકરો પોતાનો ના થયો એ કયા પારકાના ભરોસે જીવી શકે! મને તો ” Once More” ના જનરલ વિભાગમાં દાખલ કરાવી દે. મારા જેવા બીજા દુઃખી ઘરડાંઓ સાથે વાતો કરીશ તો મારું પોતાનું દુઃખ હળવું થઈ જશે, બોલતાં બોલતાં એમની આંખો ભીની થઈ ગઈ.હાજર રહેલા સૌ આ વાત સાંભળીને આઘાત પામી ગયા.ગાલાઆંટીનો દિકરો રેડીમેડ ગારમેન્ટસની દુકાન સંભાળતો હતો,જેને નાનકડા પતરાંના ખોખામાંથી સારા વિસ્તારના બજાર વચ્ચે પાકી દુકાન કરવાનું કામ તો ગાલાઅંકલે જ કર્યું હતું, દિકરીને મલાવી પરણાવી હતી, એટલે દૂરથી બહુ આવી ન શકે અને એક જ દિકરો, જે બાપની આંગળી પકડીને ધંધાના પાઠ શીખ્યો એણે એ જ  આંગળી વાઢી લીધી.સલોનીએ અને બીજાં બધાએ એમને આશ્વાસન આપ્યું.વાતાવરણ હળવું કરવા સોમૂ કહે , અમે બધાં તમને ” Once More” માં મૂકવા આવશું, તમે પણ તમારા દિકરાને કહી દો કે હું પણ નવા ઘરે રહેવા જાઉં છું, અને હું તો ત્યાં પણ તમારા હાથનાં બનાવેલાં થેપલાં લેવા આવીશ. તમારે ત્યાં બનાવવા માટે વ્યવસ્થા કરવી પડશે, in fact; મારી હોસ્ટેલના બધા છોકરાઓ તમને મળવા આવશે,they all are addicted to your thepla!! ગાલાઆંટીને આટલા દુઃખમાં પણ હસવું આવી ગયું, આ છોકરો તેમનું મન હળવું કરવા માટે ઘરડાંઘરમાં જવાની વાત જાણે ઉત્સવની ઉજવણી હોય તેમ કરતો હતો.એ એમની પાસેથી હંમેશાં મોટભાગનાં થેપલાં લઈ જતો, બીજીવાર વધારે બનાવવા ઍડવાન્સ પણ આપતો અને એમના પૈસા બૅંકમાં જમા કરવાનું કામ પણ કરી આપતો.સોમૂના મમ્મી-પપ્પા જ્યારે પણ ચેન્નાઈથી અહીં મળવા આવતા ત્યારે ગાલાઆંટીને મજાકમાં કહેતા અમારા તમિળ છોકરાને ગુજરાતી બનાવી દીધો છે એને હવે ઈડલી-ડોસા નથી ભાવતા અને થેપલાં જ ખાય છે ને ખવડાવે છે. સલોનીના ગ્રુપ શરૂ કરતાં પહેલાં પણ ગાલાઆંટી ઘણા વખત સુધી ટીફિન પહોંચાડવાનું કામ કરતાં હતાં અને એ રીતે જ સોમૂના પરિવાર સાથે ઓળખાણ થઈ હતી .જ્યારે સોમૂના મમ્મી-પપ્પાની ચેન્નાઈ બદલી થઈ ત્યારે ગાલાઆંટીને સોમૂમાટે ટીફિન મોકલવા વિનંતી કરીને ગયા હતા, પણ વધતી ઉંમર અને ગાલાઅંકલનો બિઝનેસ ઠીક-ઠીક ચાલતો હોઈ , ગાલાઅંકલે જ ટીફિનનું કામ બંધ કરાવ્યું હતું , તોય સોમૂ માટે એમણે અપવાદ રાખ્યો હતો. જ્યારે અંકલની બિમારીને લીધે એ પણ શક્ય ન રહ્યું તો એમના એક ઓળખીતા બહેન પાસે ટીફિન ચાલુ કરાવી આપ્યું હતું.અંકલની માંદગી વખતે અને  આઘાતજનક મૃત્યુ પછી સોમૂ આંટીને  સમય કાઢીને મળી જતો.

સોમૂની વાત પૂરી થઈ એટલે નાયરઅંકલ ઊભા થઈને કહે મારે આ વાત નીકળી જ છે તો એક ઘણા વખતથી મારા મનમાં ચાલતો વિચાર જણાવી દઉં, આપણા ગ્રુપના સભ્યો અને કોલોનીના વૃધ્ધો માટે એક લિગલ એઈડની સંસ્થા તરફથી નાનકડી વર્કશૉપ , મીટિંગ ગોઠવી છે. આપણા સારા નસીબે સનાના મમ્મી શગુફ્તા કૂરેશી જ વકીલ છે અને એ પોતે જ આ એનજીઓ સાથે સક્રિયપણે સંકળાયેલા છે.એમણે આ ઘણા વખતથી સૂચન કર્યું હતું પણ તેમને સમય મળતો ન હતો.એ કહે છે દરેક વૃધ્ધોએ સહી કરતાં પહેલાં પેપર વાંચીને કરવી અને વાંચીના શક્તા હોય તો આ એનજીઓના વકિલ મિત્રો તમને વાંચીને સમજાવશે, તમારી પાસે કોઈ બળજબરીથી કાંઈ લખાવી લેવા માંગતું હોય તો એઓના હેલ્પ લાઈન નંબર્સ પર મદદ માંગી શકાશે.જો બધાંને ફાવે તો આવતા અઠવાડિયે નક્કી કરી દઉં છું, ઉપરાંત કોઈને પોતાનું વિલ કરવા અંગે પણ કાંઈ પૂછવું હશે તો તેનું પણ માર્ગદર્શન મળી શકશે. બધાંએ એકી અવાજે જેમ બને એમ જલ્દી આ મીટિંગ ગોઠવવા જણાવી દીધું અને છૂટાં પડ્યા. માત્ર સલોની, સોમૂ, નાયરઅંકલ અને ગાલાઆંટી મોડે સુધી વાતો કરતાં રહ્યાં.

સલોનીએ શનિવારની સાંજે બધા ગ્રુપ મૅમ્બર્સની  મિટીંગ બોલાવી, એને થયું ” Once More”થી આવ્યા પછી આમ પણ બધા સાથે નિરાંતે મળાયું ન હતું અને આકાશની ઑફર અંગે પણ એને થયું બધાનો અભિપ્રાય તો જાણું.બધા ધીરે ધીરે સાંજના ચાલવાનો રાઉન્ડ પૂરો કરી ઑફિસમાં ભેગા થવા માંડ્યા, દેસાઈઅંકલે કિશનસીંઘને બધા માટે સરસ આદુવાળી ચા મૂકવાનું કહી દીધું, ઘણા ચાલીને થાકીને આવ્યા પછી, ચા બની રહી છે એમ સાંભળીને જ ફ્રેશ થઈ ગયા! બધા બેસી ગયા એટલે સલોનીએ શરુ કર્યું, તમને બધાંને કેવું લાગ્યું ?ખરેખર આવી જગ્યાએ રહેવા જવાની ઈચ્છા થાય કે કોઈ ઉપાય જ ન હોય ત્યારે જવું પડે ? જવું પડે તો ગમે ખરું ? મને તમારા બધાંનો પ્રમાણિક અભિપ્રાય જોઈએ. અહીંના ઘણા સભ્યોને કદાચ ક્યારેય જવું પડવાનું નથી કે જવાનો વિચાર પણ કરવો પડવાનો નથી પણ તમારી જ ઉંમરના બીજા વડિલોને માટે કેવું લાગ્યું ? શું એ લોકો આ વ્યવસ્થા ને દિલથી સ્વીકારી શકશે કે બને ત્યાં સુધી પાછળ ઠેલવા માંગશે ? સૌથી પહેલા દેસાઈઅંકલ ઉભા થઈને કહે, જો બેટા હું નથી ઈચ્છતો કે મારે જવાનો વારો આવે, મારો દિકરો ઘણીવાર મારી પુત્રવધૂના સ્વભાવ સામે લાચાર બની જાય છે તો ઘણીવાર હું પોતે તારી કાકીના ઘરમાં વર્તનથી અકળાઈ જાઉં છું પણ બાળકોને લીધે બધાં બધું ભૂલીને સાથે ગાડું ગબડાવ્યે રાખે છે પણ ભવિષ્યમાં મારે ભગવાનને ત્યાં જવાનું તેડું વહેલું આવે તો હું જરૂર એવી વ્યવસ્થા કરીને જાઉં કે તારી કાકી આવી કોઈ જગ્યાએ પોતાની રીતે રહે, એનો સ્વભાવ એના દુઃખનું અને બીજાના દુઃખનું કારણ બને એનાં કરતાં એ આવી જગ્યાએ ખુશ રહેશે, હું તો ઍડવાન્સ્ડ જનરલનું ફૉર્મ સુધ્ધાં લઈ આવ્યો છું.હું જાણું છું કે મારા ઘરની પરિસ્થતી બધાને વત્તે-ઓછે અંશે ખબર જ છે એટલે મને બધાંને નિખાલસતાથી કહેવાની શરમ પણ નથી, મારા જેવા પરિવાર માટે ઈચ્છું કે બધાં આનંદથી સાથે મળીને રહીના શક્તા હોય પોતાની રીતે જીવે પણ શાંતીથી જીવે.પમ્મીઆંટી એમને આગળ બોલતા અટકાવી કહેવા માંડ્યા, મને પૂછો શાંતી કેવી લાગે અને એકલાં રહેવું કેવું લાગે ?! રાજવીર જ્યારે અમારી સાથે રહીને અહી ભણતો હતો ; સલોની, તારા અંકલે એક દિવસ એની સાથે પ્રેમથી, સમજથી વાત કરી નથી, એણે એની જાતે જ બધી તૈયારી કરી, સ્કોલરશીપ માટે પણ એણે જ બધી મહેનત કરી.જ્યારે પણ બાપ-દિકરા ભેગા થતા એકબીજાની ટીકા કરવા સિવાય વાત જ નહોતા કરતા,તારા અંકલે આખી જીંદગી નાના-મોટા અનેક બિઝનેસ કર્યા, પાર્ટનરના દગાનો ભોગ બન્યા, ભણતર એવું હતું નહીં કે સારી નોકરી તરત મળી જાય, બચત નહીં જેવી અને દિકરાને આગળ ભણાવવાની , પોતાના ઘડપણની કોઈ તૈયારી કર્યા વિના બધું છોડીને ઘરમાં બેસી ગયા !! ક્યા દિકરાને આ ગમે ? પણ રાજવીરને ખૂબ ભણવું હતું, પોતાના માટે સન્માનભરી અને સ્થિર જીંદગી જોઈતી હતી અને એના એ સંઘર્ષના સમયમાં એની હિંમત વધારવાને બદલે તારા અંકલ એના મહત્ત્વાકાંક્ષી સ્વભાવની ટીકા કરતા, આવા સપના જોવાની મૂર્ખામી ન કરવા ચેતવતા. જેવો એને સ્ટુડન્ટવિઝા મળ્યો અને સ્કોલરશીપનો લેટર આવ્યો એ પહેલો એના પપ્પાને પગે લાગ્યો અને તારા અંકલ તો તે દિવસથી જુદા જ માણસ બની ગયા છે ફોન પર વારંવાર એના રહેવા-ખાવાની ચિંતા વ્યક્ત કર્યા કરે છે, એને બહુ મહેનત પડે કે પાર્ટટાઈમ નોકરી કરીને ઘરે પૈસા મોકલે તો ગળગળા થઈ જાય છે અને બેઉ બાપ-દિકરો રાહ જુએ છે કે જેવું એનું ભણવાનું પૂરું કરી સારી નોકરી મળે કે તરત અમને એની પાસે રહેવા બોલાવી લેશે. આખો દિવસ એકલાં જરાય ગમતું નથી, સારું થયું કેઆપણા ગ્રુપને લીધે ભરત-ગૂંથણના ક્લાસ મારા ઘરમાં ચાલુ થઈ ગયા, અમારો બુઢ્ઢા-બુઢ્ઢીનો વાતોમાં, હળવા-મળવામાં સમય પણ પસાર થાય છે અને નાના-મોટા વધારાના ખર્ચાઓ માટે હાથ પર થોડી છૂટ રહે છે.ઘણીવાર તો મારી સ્ટુડન્ટ્સ મને સાંજના પોતાને ત્યાં બનાવેલી વાનગીઓ ચખાડવાના બહાને ટીફિન આપી જાય છે તો અમે કાંઈ એ બહાને ખાઈ લઈએ છીએ નહીં તો એકલાં એકલાં ભૂખ પણ લાગતી નથી.સલોની બેટા તમારા બધાને લીધે એકલાં હોવાનું દુઃખ ઓછું થઈ જાય છે, ઉપરાંત બાળકો, તારા અને રિશી, સના અને સોમૂ જેવા જુવાનિયાને મળીને , નવી નવી વાતો સાંભળીને બહુ સારું લાગે છે. આને બદલે હું ઘરડાં-ઘરમાં મારા જેવા દુઃખી ઘરડાંઓની વચ્ચે રહેતી હોત તો ક્યારનીય દુઃખથી ગાંડી થઈ ગઈ હોત.તું એ ” Once More” વાળાને કહે કે આપણા ગ્રુપ જેવું કાંઈ કરે. નહીં તો બધાં ઘરડાં આખો દિવસ પોતાનાં જેવાં જ લોકો અને પોતાના જેવી જ વાતો, ફરિયાદો સાંભળી સાંભળીને બિમાર થઈ જશે.

સમીર સલોનીના વક્તવ્ય અને એની પ્રશંસાથી બહુ જ ખુશી અનુભવી રહ્યો હતો. જે પ્રવૃત્તિને એ માત્ર ટાઈમપાસ સમજતો હતો એનું આટલું અદ્ભુત પરિણામ આવશે, આટલા બધા લોકોની જીંદગીમાં સુખદ વળાંક લાવશે , એની એને કલ્પના પણ ન હતી. ઉપરાંત એ પ્રવૃત્તિની આટલી નોંધ લેવાશે, ખાસ તો એની કંપનીના જે ઍક્ઝિક્યુિટવને આનું મૅનેજમેન્ટ અને એક્સપાન્શન, વિસ્તરણ સોંપવામાં આવ્યું આવ્યું હતું, એણે સલોનીને ખાસ મળવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી હતી એ વાતની એને નવાઈ લાગી હતી.

સલોની થોડો સંકોચ અનુભવી રહી હતી, એને મનમાં થતું હતું કે પોતે વધારે પડતું બોલી ગઈ હતી.સમીરના ઑફિસના મિત્રો શું વિચારશે! પણ જ્યારે સમીર સાથે આકાશની ઑફિસમાં પ્રવેશી ત્યારે એણે સામેથી ઊભા થઈને આવકાર આપ્યો, તેની સાથે મૈત્રીપૂર્ણ હેન્ડશેક કરીને, એની સામે પ્રશંસા ભરેલી નજરે સ્મિત કર્યું…સલોનીનો બધો સંકોચ દૂર થઈ ગયો !આકાશે કહ્યું મેં જ્યારે સમીરની વાતોમાં તમારી પ્રવૃત્તિઓનો આછો-પાતળો ઉલ્લેખ સાંભળ્યો હતો ત્યારથી તમને મળવાની ઈચ્છા હતી, મારા જેવું કોઈક વિચારનાર છે એનો આનંદ તો છે જ પણ તમારી પાસે નવા નવા અનેક સૂચન છે જે મને આ, માફ કરજો, પણ બિઝનેસ વધારવામાં મદદરૂપ થશે. મારી ઑફિસમાં જ્યારે આ પદ સંભાળ્યું ત્યારે બધા મારી સામે દયાની નજરે જોતાં હતાં જાણે મારું સ્થાન નીચું ગયું હોય, ઘણાએ તો કહ્યું પણ ખરું કે આવા કામોમાં લાઈફ બગાડવા કરતાં નવી નોકરી શોધી લે, તને તો મળતાં વાર નહીં લાગે. પણ આ મારું ગમતું કામ છે, અને તમને આમાં રસ અને ઉત્સાહથી કામ કરતાં જોઈ મને મારો નિર્ણય સાચો લાગે છે.હું ભારતના દરેક મોટાં શહેરોથી શરૂ કરી, નાનાં-મિડીયમ સાઈઝના શહેરોમાં ” Once More ” ની શાખાઓ શરૂ કરવા માંગું છું.હું એવું માનું છું કે આપણા જેવા યુવાનો જ્યારે તાજગીભર્યા અભિગમ સાથે આ રીતની સામાજિક જવાબદારીનાં કામોમાં જોડાશે ત્યારે જ એના સમયને અનુરુપ ઉકેલ મળશે.ઉપરાંત એ પણ દ્રઢતાથી માનું છું કે સૉશિયલ વર્કના નામે ચાલતી પ્રવૃત્તિઓ એને ચલાવનારની નાની-મોટી નિર્બળતાઓ, મર્યાદાઓની શિકાર બની ક્યાં તો બાળમરણ પામે છે અથવા તો કોઈ વેસ્ટેડ ઈન્ટ્રેસ્ટનો હાથો બની જાય છે. અત્યારની સમયની જરૂરિયાત છે આ કામોને પ્રોફેશનલ રીતે સમજીને કરવામાં આવે, કોર્પોરેટ ભાગીદારીમાં કરવામાં આવે અને સાથે સમાજની ભાગીદારી પણ સ્વીકારવામાં આવે.આ એક-બે માણસની સમજ કે જવાબદારીનો પ્રશ્ન નથી, આખા સમાજનું એમાં ઈન્વોલ્વમેન્ટ, પૈસાથી, સમયથી , પ્રયાસથી જરૂરી બની જાય છે. એટલે જ હું એને મોટા પાયે શરૂ કરવા માંગું છું, એનો પ્રચાર અને પ્રસાર કરવા માંગું છું. લોકો આ સમસ્યા છે એ સ્વીકારે, એના તર્કપૂર્ણ ઉકેલ શોધવા મજબૂર થાય અને પોતાનું ઈન્વોલ્વમેન્ટ મહત્વનું છે એ સમજતા થાય તો જ પરિસ્થિતીમાં બદલાવ આવી શકે.દાનની રકમ પર થતાં કામો ને અનેક અવરોધ આવે છે. એટલે જ મને તમારા ગ્રુપની સ્વાવલંબનની વિચાર-પધ્ધતિ ગમી, જે કોઈ, જે કોઈ પણ રીતે પોતાનો ફાળો આપી શકે આપવા દો એનાથી આ ગ્રુપ મારું છે, મારા કામનું આ ગ્રુપના ટકવામાં અને આગળ વધારવામાં મહત્ત્વ છે એવી ભાવના સર્જાઈ છે અને એટલે જ કદાચ વધુને વધુ લોકો આમાં સ્વેચ્છાએ જોડાઈ રહ્યા છે, બીજાને પણ જોડી રહ્યા છે.જો તમને વાંધોના હોય તો હું તમને મારા સહાયક, સલાહકારનું પદ આપવા માંગું છું જે મને ” Once More” ને હજુ બહેતર બનાવવામાં, લોકોની નજરે વિશ્વાસપાત્ર બનાવવામાં મદદરુપ થાય. તમે તમારા  Senior Citizen@home.in  ગ્રુપની પ્રવૃત્તિ ચાલુ રાખી શકશો.સલોની વિચારમાં પડી ગઈ, એને વિચારમગ્ન જોઈ આકાશે તરત કહ્યું, “હું તમારો જૉબ પ્રોફાઈલ જાણું છું , take your time, think about it. મને ઉતાવળ નથી ,તમારી રીતે વિચારીને જવાબ આપજો.ત્યાર પછી બીજાં જ વિષયો પર વાતો થતી રહી.આકાશની વાતો પરથી અને ” Once More ” માં એના આપેલા સૂચન વિશે જાણીને સલોનીને એના આ ક્ષેત્રમાં કામ કરવાના પ્રમાણિક ઈરાદાઓ વિશેની શંકા તો નહીં રહી, પણ પોતે એની સાથે જોડાય કે નહીં, જોડાય તો શા માટે અને ના જોડાય તો પણ કયા કારણે એ અંગે કાંઈ નિર્ણયાત્મક રીતે કહી શકી નહીં. છૂટાં પડતી વખતે સમીરે આકાશને વીક-ઍન્ડમાં પોતાના ઘરે ડિનર પર આવવાનું આગ્રહભર્યું આમંત્રણ આપ્યું અને ઉમેર્યું કે સલોનીને જે ઈચ્છા હોય એ નિર્ણય લે પણ મિત્રતાભાવે આકાશ સાથે જ્યારે જરુર પડે ત્યારે સલાહ-સૂચનની આપ-લે કરશે.

–નેહલ

સલોની એકધારું બોલી રહી હતી અને બધાં એને ધ્યાનથી સાંભળી રહ્યાં હતાં.એણે વાત આગળ વધારી, આ મકાનની જ સગવડનો ઉપયોગ કરીને જુદા જુદા રૂમને જુદા જુદા વિભાગોમાં વહેંચી દો, એક માળ આખો શિક્ષણને લગતી પ્રવૃત્તિઓ માટે ફાળવો, નિવૃત્ત શિક્ષણ ક્ષેત્રના અનુભવી વડિલોને એની સાથે સાંકળો, સાવ નાનાં બાળકોને ભણાવવાની જવાબદારી આપો; એમને ગમશે, બાળકોને પણ ગમશે. દરેક ગામ, નાનાં-મોટાં શહેરોમાં પ્રિ-પ્રાયમરી અને પ્રાયમરી ઍજ્યુકેશન ફરજિયાત બનાવી ,એ સૅન્ટરને ઍક્ટિવીટી સૅન્ટર સાથે જોડી દો, વડિલોને મદદનીશ આપો, પ્રવૃત્તિનું સંચાલન એમને સોંપી દો, સો ટકા લિટરસી રેટ કેમ ન હાંસિલ કરી શકાય!

Senior Citizen@home.inની ઑફિસ અમને નાની પડે છે. અમારા ગ્રુપના વડિલો અાર્ટ ઍન્ડ ક્રાફ્ટ, ઉર્દુ ભાષા અને ગઝલ, ઈંગ્લીશ ભાષા અને સાહિત્ય, સુગમ સંગીત, ક્રિકેટ કોચિંગ, એકાઉન્ટન્સી, કેક્સ ઍન્ડ કુકીઝ, ભરત-ગૂંથણ, યોગ-પ્રાણાયમ, હિંદી વ્યાકરણ અને સાહિત્ય, ગણિત, કી-બોર્ડ અને પિયાનો, ક્લાસિકલ મ્યુિઝક ગાયન અને વાદન, ગુજરાતી કવિતા અને વાર્તા લેખન,ક્રિકેટ કોચિંગ, ટેનિસ ઍન્ડ બૅડમિન્ટન કોચિંગ, રોટલી-થેપલાં-ખાખરા સપ્લાય, વગેરે ક્લાસિસ સાથે સંકળાયેલા છે. એના પરથી તમે અંદાજ લગાવી શકો કે વડિલોને તક મળે તો માત્ર ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ જ નહીં ઘણું બધું કરવાનું ગમે છે.અમે બીજી ઑફિસ માટે કોશિષ કરી રહ્યાં છીએ, પણ આવી મોકળાશવાળી જગ્યા મળે તો બધાંનો ઉત્સાહ વધી જાય. અમને તમારા ઑડિટોરિયમ ગમી ગયાં, અમે અમારા ગ્રુપને લઈને આવા આઉટિંગ પ્લાન કરી રહ્યા છીએ, એ ઉપરાંત તમારા ચાલવા માટેના અને જૉગિંગના ટ્રેક્સ બહુ ગમ્યાં, વૃધ્ધોને સલામત રીતે હરીફરી શકે એવા રસ્તા બાગ-બગીચા બહુ જ ઓછા છે.અમારી કૉલોનીમાં બાળકો દોડાદોડ કરતાં હોય, સાયક્લિંગ કરતાં હોય, સ્કેિંટગ કરતાં હોય ત્યારે ઘણા વડિલો ડરીને ચાલવાનું બંધ કરી બેસી જાય છે.સલોની આગળ બોલવાનું અટકાવી કહે, માફ કરજો હું ઘણું બોલી ,પણ લગભગ એક વર્ષથી હું આ પ્રવૃત્તિમાં એટલી ડૂબી ગઈ છું કે મને જેવી તક મળે કે આ વિષય પર બોલવા માંડું છું. આપના ઉદ્દાત્ત પ્રયત્નોની ટીકા કરવાનો મારો ઈરાદો નથી, અને ઘણા નિરાધાર વૃધ્ધો અથવા તો વડિલો જેમનાં સંતાનોએ પોતાનાં મા-બાપથી મોં ફેરવી લીધું છે ,જેમને કોઈ જવાની ,સ્વમાનભેર જીવવાની જગ્યા નથી રહી એ લોકો માટે આ જગ્યા આશિર્વાદરૂપ બનશે.પણ બાકીના જે વૃધ્ધો કાંઈક કરવા માંગે છે અથવા કરવા શક્તિમાન છે એમને માટે જો આવાં સૅન્ટર આગળ આવે તો કદાચ એમની જીંદગીમાં ઉત્સાહ નો સંચાર થાય.કુટુંબમાં એમને પોતાનું ખોવાયેલું માન-સન્માન પાછું પ્રાપ્ત થાય.હું અહીંના સંચાલકશ્રીનો આભાર માનું છું કે અમને અહીં આવીને અમારી વાતો વહેંચવાની તક આપી.સલોનીને બીજા આમંત્રિત વૃધ્ધોએ પણ તાળીઓથી વધાવી લીધી.પછી મૅયરશ્રીના હાથે ” once more ” નું વિધીવત ઓપનિંગ કરવામાં આવ્યું.મૅયરે પોતાના વક્તવ્ય માં સલોનીની પ્રશંસા કરી, એના સૂચનો પર વિચાર કરવાનો અનુરોધ કર્યો.પછી આમંત્રિતોની સામે જોઈને કહે આપણા દેશમાં લોકો શરીર કરતાંય મનથી વહેલાં ઘરડાં થઈ જાય છે.અને ઘડપણનો સમય જાણે સજા કાપતાં હોય તેમ વિતાવે છે. “હવે આ ઉંમરે નવું જાણીને, શીખીને શું કરવું છે” એમ વિચારતાં ધીરે ધીરે દુનિયાથી, જીવન થી દૂર થતાં જાય છે.આપણે એ પણ જોયું છે સાવ શ્રમજીવી વર્ગનાં, કારીગર વર્ગના લોકો જેમને પેટ ભરવા માટે મોટી ઉંમર સુધી કામ કરતાં રહેવું પડે છે, એમને માટે નિવૃત્તિ શબ્દ કદાચ અસ્તિત્વમાં જ નથી, બીજી બાજુ મોટા મોટા ઉદ્યોગપતિઓ,મોટા નેતાઓને પોતાની મહેચ્છાઓ પૂરી કરવા માટે ઉંમરનો આંકડો આડે આવતો નથી, મારા કહેવાનો આશય એ જ છે ઉંમર એક શારિરીક કરતાં માનસિક ઘટના વધારે છે, આરોગ્યપ્રદ જીવનશૈલી, પ્રવૃત્તિમય જીવનચર્યા અને મિત્રોની સાથે હળતાં-મળતાં રહેવાથી ઘડપણ શ્રાપ નહીં વરદાન જેવું લાગશે,” once more ” ના સ્થાપકોને અને સંચાલકોને અભિનંદન આપું છું, આવી માનવતાભરી પ્રવૃત્તિ માટે યોગદાન આપવા.સમાજ જેમ જેમ પ્રગતિ કરતો જાય તેમ તેમ સમાજ-વ્યવસ્થામાં બદલાવ આવતો જાય, નવા નવા પ્રશ્નો ઊભા થતા જાય; આપણી જવાબદારી માનવતાની જાળવણી કરતાં રહેવાની છે,મેં ક્યાંક વાંચ્યું છે કે સમાજની પ્રગતિ, સિધ્ધીઓનો માપદંડ છે-સમાજમાં સ્ત્રીઓ,બાળકો અને વૃધ્ધોની સ્થિતી. જો આ ત્રણેમાંથી કોઈપણ અસુરક્ષિત, શોષિત હોય, તે સમાજ હજુ પણ પછાત અવસ્થામાં, અજ્ઞાનના અંધકારમાં જીવી રહ્યો છે. ” once more ” જેવી સંસ્થાઓ વૃધ્ધોને એ સુરક્ષા, સલામતી, હુંફનું વાતાવરણ આપવામાં સફળ થાય એ જ શુભેચ્છા.
મૅયરશ્રીના નાનકડાં પણ વિચારપ્રેરક ભાષણની ઘણી પ્રશંસા થઈ.આભારવિધી થયા બાદ સમારોહ સમાપ્ત થયો અને બધાં છૂટાં પડ્યાં. નાયરઅંકલ બધા ગ્રુપના સભ્યોને લઈ ગોઠવણ કર્યા મુજબ મીનિબસમાં રવાના થયા.સમીર સલોનીને લઈને ત્યાંના ચીફ એિક્ઝક્યુટીવને મળવા લઈ ગયો.
–નેહલ

બધાં જેવાં ઑડિટોરિયમમાં પહોંચ્યાં કે થોડી જ વારમાં કાર્યક્રમ શરૂ થયો.સલોનીના સૂચનથી મહેતાઅાંટીએ ” सर्वेत्र सुखिनः सन्तु….” તથા ” सहनाववतु सहनौ भुनक्तु….” જેવા શ્લોકથી શરૂ કરી ” ઉઠ જાગ મુસાફિર ભોર ભઈ અબ રૈન કહાં જો સોવત હૈ….. ” મધુર કંઠે ગાઈને બધાને મંત્રમુગ્ધ કરી દીધાં.એના પછી અન્સારીઅંકલ ઊભા થયા,એ ઉર્દુના નિવૃત્ત પ્રોફેસર હતા, ગઝલના શોખિન અને અચ્છા જાણકાર હતા, “કહું છું જવાનીને પાછી વળી જા….. ” ગાઈને બધાની ખૂબ દાદ મેળવી.પછી સૂરજબાના હાથે દેશમુખઆંટી,ચિત્રેઆંટી,ડિસોઝાઆંટી,કિશનસિંઘ,પમ્મીઆંટી,ફળવાળા રામલોચનચાચા,ખાનઅંકલ,નાયરઅંકલ વગેરેનું સર્ટિફીકેટ અને શાલ ઓઢાડી સન્માન કર્યું
એના પછી કાર્યક્રમના સંચાલકોએ સલોનીને Senior Citizen@home.in ની સફર વિશે કહેવાનો અનુરોધ કર્યો.સલોનીને એની યુએસએમાં વિદ્યાર્થીકાળમાં કરેલી સમરજૉબ યાદ આવી,એના ગ્રુપના બધાએ સાથે મળીને ડીમેન્શિયાના દર્દીઓને મદદ કરવા મેમરીએઈડ બનાવી હતી,એકલાં રહેતાં વૃધ્ધોને કેવી રીતે વધુને વધુ સ્વાવલંબી બનાવી શકાય,પોતાનાં ઘરના જ વાતાવરણમાં કેવી રીતે સુરક્ષિત રાખી શકાય એ માટેના, ઘરને ” ડિમેન્શિયા પ્રુફ ” બનાવી આપે એવા ઈલેકટ્રોનિક ઉપકરણો બનાવતી કંપની હતી.અને જ્યારે ફિલ્ડમાં એ ઉપકરણનું કામ જોવા ગયા,સલોની પહેલીવાર પોતાના કુટુંબ સિવાયના આટલાં બધાં વૃધ્ધોને એક જ દિવસમાં મળી હતી.એનું મિત્રોનું ગ્રુપ આ આખા પ્રોજેકટને ફન ગણીને મઝાક-મસ્તી કરતાં હતાં પણ સલોનીએ ઘરે આવીને નેટ પરથી ડિમેન્શિયા વિષયનું ઘણું વાંચી લીધું.
સલોનીએ માનનિય મૅયરશ્રી ,વડિલ મિત્રો ,….કહીને બોલવું શરૂ કર્યું, ” આપણે દરેક જણ માથામાં એક-બે સફેદ વાળ ડોકાય કે ઘડપણની ચિંતા અને આયોજનમાં વ્યસ્ત થઈ જઈએ છીએ.વિચારવા મંડી પડીએ છીએ ,પોતાનું ઘર કરી દઈએ,વધારે સંપન્ન હોય તો; જેટલા દિકરા હોય, એના ય નામે ફલેટ લઈ રાખીએ,દિકરીઓમાટે સોનું ભેગું કરવામાંડીએ ,ઘણા પરદેશમાંથી પોતાના દેશમાં,  ઘણા દેશમાં મોટા શહેરોમાંથી પોતાના વતનમાં પાછા જવાની તૈયારી કરવા માંડે,આજકાલ થોડી જાગરૂકતા આવી છે તો વાર્ષિક કે દ્વિ- વાર્ષિક પોતાનું હેલ્થ ચૅકઅપ કરાવા માંડીએ છીએ .આ બધું થઈ ગયું તો માની લઈએ છીએ કે ઘડપણમાં નિરાંત.ઘણા વિલ કરી દેશે જેથી ભવિષ્યમાં વારસો વચ્ચે સંપત્તિમાટે ઝઘડા ન થાય ,આ બધું કરવું કાંઈ ખોટું નથી પણ આપણે સંબંધોમાં લાગણીઓનું ઈનવેસ્ટમેન્ટ કરવાનું ભૂલી જઈએ છીએ,જે દિકરા માટે ફલેટ બુક કરીએ, તે વખતે એ જણાવવું,એની સમજમા ઉતારવું જરૂરી છે તારી જિંદગી શરૂ કરી આપવી મને ગમે છે એટલે કરું છું,તને તારું જીવન પોતાની રીતે જીવવાનો હક છે પણ મારી મુશ્કેલીઓમાં,માંદગીમાં મને તારી જરૂર પડશે જ,તું મારી પડખે હોય તે જ મને ગમશે.આપણે પતંગને ઉડવા આખું આકાશ આપી દઈએ છીએ પણ દોર હાથમાંથી છોડી નથી દેતાં,પતંગ ગમે તેટલો ઊંચે હોય,દૂર હોય તેની હાથમાં અનુભવાતી હલચલ,એનું હાથમાં અનુભવાતું વજન જેમ આપણને એની સાથે જોડેલા રાખે છે તેમ જ પતંગને પણ દોરનું ખેંચાણ સ્થિરતા આપે છે, દિશા આપે છે

જો એક પતંગમાટે આપણે આટલું ધ્યાન રાખીએ તો સંતાનોમાટે કેમ નહીં ? આપણી લાગણીઓને પણ કમ્યુનિકેશન ગૅપનો શિકાર બની જવા દઈએ છીએ, જેમ સંતાન નાનું હોય તો કેટલું સહજ છે કે માતા-પિતા પર સંપૂર્ણ આધારિત હોય, એમ મા-બાપ ઘરડાં, અશક્ત કે બિમાર હોય તો સંતાનો જ સાચવે એ કેમ સહજ ગણાતું નથી ??!! બીજી વાતો સાથે આપણે એ વાત કેમ ભાર દઈને શિખવાડવાનું ભૂલી જઈએ છીએ?!  કે પછી આપણે બધાં જ ક્યારેક વૃધ્ધ કે અશક્ત થઈશું એ વાસ્તવિક્તા સાથે આંખ મેળવવા તૈયાર નથી હોતા ! કે પછી આપણો અહમ વચ્ચે આવે છે ?સંતાનોને બીજા વ્યવહાર શીખવીએ તો આ કેમ નહીં ઘણા લોકોને બોલતાં સાંભળું છું ” ભણી-ગણીને પોત-પોતાને ઠેકાણે પડે એટલે બસ આપણે એમની કોઈ અપેક્ષા નથી ”  કેમ નથી ? આવું બોલનારને ઘડપણમાં જો ઘરડાંઘર જવાનો વારો આવે તો દોષ કોનો ગણવો !! અપેક્ષા હોય જ , રાખવાની અને એ પણ શીખવાડવું કે એ અપેક્ષા સહજતાથી ,એક પારદર્શક સમજણ અને સંવાદ થી કેવી રીતે પાર પાડવી,આ તો એક પક્ષની વાત થઈ પણ સંતાનો પોતાની જવાબદારી માંથી ભાગવા માંગતા હોય ત્યારે આવા ઑલ્ડ એજ હોમ એમને માટે મા-બાપથી છૂટકારો મેળવવા સગવડ કરી આપે છે. જે ભારતની સંયુક્ત કુટુંબ વ્યવસ્થા વર્ષોથી વખણાતી હતી એના પાયા હવે હચમચી ગયા છે પણ એનો અર્થ એવો નથી કે આપણે નવા ઉકેલની દિશામાં પ્રયત્ન જ ન કરીએ અને માનનિય સંચાલકશ્રી અને મેયરશ્રી મને માફ કરે, પણ ઑલ્ડએજ હોમ એનો ઉકેલ નથી, છેલ્લાં થોડાં વર્ષોમાં ઑલ્ડએજ હોમની સંખ્યા લગભગ બમણી થઈ છે પણ વેઈટીંગ લિસ્ટ વધતાં જ જાય છે અને આપણે બધાં જાણીએ છીએ જીવવા માટે અન્ન, પાણી કે મકાન ઉપરાંત માનવીય સહવાસ, લાગણીઓનું આદાન-પ્રદાન, પોતાની કોઈને જરૂર છે એ ભાવ બીજી કોઈ પણ ભૌતિક સગવડ કરતાં મહત્વનાં છે મારો વિનમ્ર અનુરોધ છે જે રીતે અમે ગ્રુપમાં બધાંને જુદી જુદી ગમતી પ્રવૃત્તિઓમાં સક્રિય રહેવાનો મોકો આપીએ છીએ તેવી આ ઑલ્ડએજ હોમને ઍક્ટિવીટી સૅન્ટરમાં ફેરવી દો. બેડરીડન વૃધ્ધો માટેના કૅર સૅન્ટર અને હૉસ્પિટલ સામે મને કોઈ વાંધો નથી પણ હરતાં-ફરતાં જીવંત વ્યકિતત્વોને નિરાશ, રસહીન,તરછોડાયેલાં માણસોમાં ફેરવતી આ વ્યવસ્થા સામે વાંધો છે.મારાં કેટલાંક સૂચન અમારા ગ્રુપ મૅમ્બર્સ દ્વારા પણ કરવામાં આવ્યા છે.જેમ બાળકો માટે ડેકેર હોય છે એ રીતે કામ કરતાં સંતાનોનાં એકલાં પડતાં વડિલો માટે અહીં સૅન્ટર શરૂ કરો, વાત કરીને સમજો કોને શું કરવું ગમે છે તે તે પ્રવૃત્તિમાં એમને વ્યસ્ત રહેવા દો, નાસ્તો, ભોજનની વ્યવસ્થા કરી શકાય, અર્થોપાર્જન કરી આપતી પ્રવૃત્તિ જે વૃધ્ધોને કરવી ગમે છે અને કરવા શક્તિમાન છે એમને માટે એવી ઓછા શારીરિક શ્રમની પ્રવૃત્તિ શરૂ કરો, અહીં હૅલ્પલાઈન, કૉલસેન્ટર શરૂ કરો વૃધ્ધો દ્વારા વૃધ્ધો માટે ચાલતું જે એકલાં લોકો સાથે વાતો કરે એમની સમસ્યાઓ સાંભળે અને એમને આ સૅન્ટર સાથે જોડે.જેને કુટુંબ છે એને સાંજે પોતાને ઘરે પાછા ફરવા દો, એક જાતના ઍચિવમેન્ટની ભાવના સાથે, પોતાના પરિચીત હુંફાળા વાતાવરણમાં પાછા જવા દો એ રીતનું રોજ સાંજે પાછા ફરવું એમને પોતાનું કોઈ ઘર છે પરિવાર છે અને એ પરિવારમાં મારી જરૂર છે જેવી લાગણીઓને દ્રઢ કરશે.ઉપરાંત આખો દિવસ સરખે સરખાની કંપનીમાં ક્યાં પસાર થઈ ગયો ખબર પણ નહીં પડે, ઘણા વિદ્વાન અને અનુભવી વૃધ્ધો નિવૃત્તિ પછી પણ એમના ડહાપણનો,જ્ઞાનનો લાભ કોઈ કંપની સાથે જોડાયેલા રહીને આપી શકે, માનદ વળતર પણ મેળવી શકે

સલોનીની વાતો હજુ બાકી છે, ફરી મળીએ?!

– નેહલ