મિર્ઝા ગાલિબ — હરીન્દ્ર દવે (1)

ગાલિબ એટલે વિજયી- જેનું વર્ચસ્વ પ્રવર્તતું હોય એવી વ્યક્તિ.ગાલિબનું નામ મિર્ઝા અસદુલ્લાહબેગ ખાં લાડમાં એમને મિર્ઝા નૌશાને નામે પણ સૌ ઓળખતાં.એ બહુ નાના હતા ત્યારે રચેલી થોડી કાવ્યપંક્તિઓ સાંભળી ઉર્દુના આદિ કવિ મીર તકી મીરે કહેલું કોઇ સમર્થ ગુરુ મળશે તો આ છોકરો લાજવાબ શાયર બનશે નહિ તો નિરર્થક બકવા લાગશે.આ અરસામાં ઇરાનથી ફરતાં ફરતાં મુલ્લા અબ્દુસ્સમદ ઇરાની આગ્રા આવ્યા.એમના સહવાસે ગાલિબની કવિતાની રુચિ ઘડાઇ.પણ સાચો કાવ્યગુરુ તો મીરે કહ્યું એવો સમર્થ નીકળ્યો –એ હતો જિંદગીનો અનુભવ.ગાલિબે પોતાનું પ્રતિબિંબ જે આયનામાં નિહાળ્યું એનો રોગાન નિષ્ફળતા, વ્યથા અને હતાશાના મિશ્રણમાંથી કરાયેલો હતો.

—– * —— * ——
લિખતા હું અસદ સાઝિશે દિલસે સખૂને ગર્મ;
તા રખ ન સકે કોઇ મેરે હર્ફ પર અંગુશ્ત.
હું મારા તપ્ત હ્ર્દયની ઉષ્મા થી ગરમ શબ્દો આલેખી રહ્યો છું– એવા ગરમ શબ્દો જેના પર આંગળી મૂકનાર દાઝી જાય.

યારબ ન વો સમઝે હૈ ન સમઝેંગે મેરી બાત;
દે ઔર દિલ ઉનકો જો ન દેં મુજકો જબાં ઔર.

‘જિન્દગી અપની જબ ઇસ શક્લસે ગુઝરી ‘ગાલિબ’;
હમ ભી ક્યા યાદ કરેંગે કિ ખુદા રખતે થે!’

મૌજે-સરાબે-દસ્તે વફાકા ન પૂછ હાલ;
હર જર્ર મિસ્લે-જોહરે-તેગ આબદાર થા.
વફાદારીના રણના મ્રુગજળના તરંગોની હકીકત મને ન પૂછો પ્રત્યેક રજકણ તલવારના જોહરની માફક પાણીદાર હતું

‘ચલતા હું થોડી દેર હરેક તેજરૌકે સાથ;
પહેચાનતા નહિ અભી રાહબરકો મૈં.’
તીવ્ર ગતિએ ચાલનારા દરેકની જોડે હું થોડી વાર ચાલું છું.હજી મને મારા માર્ગદર્શકની ઓળખ નથી થઈ.

બેદરો દીવારકા એક ઘર બનાના ચાહિયે,
કોઇ હમસાયા ન હો ઔર પાસ્બાં કોઇ ન હો.
જેને દીવાલ કે દરવાજા ન હોય એવું ઘર બનાવવું જોઇએ પછી કોઇ પાડોશી કે કોઇ ચોપદાર હોવાનો પ્રશ્ન જ ન ઊભો થાય.

આગહી દામે-શુનીદન જિસ કદર ચાહે બિછાય,
મુદઆ અંકા હૈ અપને આલમે તકરીરકા.
જ્ઞાન અને શ્રુતિની જાળ તમે ગમે તેટ્લી બિછાવો પણ મારી વાતોની દુનિયાનો મર્મ છે એ તો અન્કા પંખી જેવો છે.અન્કા એ કાલ્પનિક પંખી છે.એ જાળમાં પકડાઇ ન શકે. તમે કલ્પનામાં એ પંખીની પ્રતીતિ કરી શકો.